patrimonium Renaat Braem Arena Zuid Antwerpen

De voorgestelde ingreep in de Arenawijk Zuid vormt een zorgvuldig afgewogen evenwicht tussen behoud en actualisering van het architecturaal erfgoed van Renaat Braem. Dit ontwerpvoorstel erkent de uitzonderlijke ensemblewaarde van de wijk, die geldt als een schoolvoorbeeld van totaalarchitectuur waarin stedenbouw, architectuur, kunst en sociale visie hand in hand gaan. De visie stoelt op een intensieve observatie van het bestaande patrimonium, gelaagd in schaal en betekenis – van het macro-landschappelijk fortpark tot het microdetail van een keukenkast.

De betekenis van Braems werk

Renaat Braem, een toonaangevend figuur in de naoorlogse modernistische architectuur, ontwierp de Arenawijk in de jaren 1950-70 als een utopisch woonexperiment. In zijn stedenbouwkundige visie fungeerde het oorspronkelijke militaire fort als centrale groenzone, omringd door een krans van woonvolumes. Zijn ontwerpethos streefde naar een humane, collectieve woonomgeving, met aandacht voor leefkwaliteit, ruimtelijke leesbaarheid en sociale verbondenheid. Braems ontwerpen getuigen van een expressieve vormentaal, modulair denken en een doorgedreven detaillering, onder meer zichtbaar in het iconische interieurontwerp met geïntegreerde kasten en trappen, het zogenaamde Braemhart.

De Arenawijk werd in 2019 terecht aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed, niet alleen omwille van haar ruimtelijke opzet en materialiteit, maar ook vanwege haar maatschappelijke betekenis als sociale woonwijk.

Ontwerpmatige uitgangspunten en benadering

Het voorstel van FVWW architecten in samenwerking met Bressers Erfgoed zet expliciet in op een maximale conservatie van Braems werk, met evenwichtige ingrepen die restauratie, hergebruik en vernieuwing integreren. Het ontwerp stelt een modulair schakelconcept voor, waarbij telkens één van drie traveeën wordt vrijgemaakt. Dit laat toe om twee hedendaagse woningen te realiseren per drie oorspronkelijke eenheden. Tegelijk worden karakteristieke elementen zoals de trappen en ingemaakte kasten uit de centrale traveeën gerecupereerd voor hergebruik, met als doel het *Braemhart* in elke woning te bewaren of zorgvuldig te reconstrueren.

Het behoud van de oorspronkelijke circulatie, gaanderijen, gevelschrijnwerk en materialiteit is prioritair. Waar vervanging noodzakelijk is – zoals bij de gevelpanelen met asbest – wordt die gerealiseerd met performante materialen, afgestemd op Braems oorspronkelijke kleur- en glanspalet.

Architecturale en stedenbouwkundige visie

Het ontwerp versterkt de publieke leesbaarheid van de plint, herwaardeert de pilotisstructuren en creëert levendige overgangen tussen openbaar en collectief domein. Nieuwe functies zoals atelierruimtes, een Braem-infopunt met café en fietsenstallingen worden zorgvuldig ingebed, wat bijdraagt aan sociale veiligheid en gemeenschapsvorming. Dit wordt ondersteund door duidelijke adresvorming, leesbare entreeruimtes, en strategisch geplaatste liften en trappen.

Op landschappelijk niveau wordt ingezet op vergroening, ontharding en duurzame mobiliteit, met autoluw binnengebied en randparkeren via ondergrondse infrastructuur. Het ontwerp is bovendien sterk verankerd in het bestaande inrichtingsplan van de stad en sluit aan bij bredere klimaat- en mobiliteitsambities.

Woonkwaliteit en duurzaamheid

De woningen beantwoorden aan hedendaagse comfortnormen (E30/E60, S28/S31) zonder afbreuk te doen aan de erfgoedwaarde. Dankzij het schakelconcept ontstaan flexibele planindelingen met 1 tot 4 slaapkamers, aangepast aan diverse bewonersprofielen. Er is bijzondere aandacht voor klimaatadaptatie en energie-efficiëntie, onder meer via passieve koeling, vloerverwarming en een innovatief 5e generatie warmtenet in combinatie met BEO-velden.

Verder wordt maximaal ingezet op materiaalhergebruik, circulair bouwen (kalkhennep, houten schrijnwerk), regenwaterrecuperatie en technische innovaties zoals Smart Grid-gestuurde warmtepompen. Dit resulteert in een ambitieus duurzaamheidsprofiel, bevestigd door een score ‘beter’ op de GRO-duurzaamheidsmeter.

Dit project toont hoe erfgoedzorg en vooruitstrevende woonvisie hand in hand kunnen gaan. Het eerbetoon aan Renaat Braems nalatenschap wordt hier niet louter bewaard, maar geactiveerd en doorontwikkeld tot een hedendaags, duurzaam en inclusief woonmodel. Een voorbeeldproject voor erfgoedgestuurde stadsvernieuwing. Zo blijft het Braempatrimonium een samenhangend geheel, ook op lange termijn – sociaal, architecturaal en organisatorisch.